Vademecum o rybce

InEzKa · Wysłany: Sob 20:11, 18 Mar 2006 Temat postu: Vademecum o rybce

Ogólnie
Co to jest ryba? Każdemu z nas słowo to kojarzy się chyba w jakiś określony sposób. Jedni widzą ją w postaci smukłego rekina, inni jako grupę jaskrawych rybek przemykających wśród rafy koralowej w wodach tropikalnych, jeszcze inni błędnie kojarzą z tym słowem wieloryby i delfiny, które przecież są wodnymi ssakami. Ryby to w rzeczywistosci ogromna i wielce zróżnicowana grupa fascynujących stworzeń, tak jak nikt inny przystosowanych do życia w wodzie. Ryby można podzielić na trzy główne grupy, z których każda (wskazuje na to zewnętrzna i wewnętrzna budowa ciała) powstała całkowicie odrębną drogą ewolucji. Pomiędzy tymiż grupami występują różnice tak dużże jak np. pomiędzy gadami i ssakami. Niemniej można jednak dokonać pewnych uogólnień. Bardzo duża większość ryb żyje tylko w wodzie, oddych za pomocą skrzeli, ciało ma pokryte łuskami i pływa dzięki płetwom. Wszystkie ryby należą do kręgowców, czyli mają rozbudowany wokół kręgosłupa szkielet wewnętrzny, a nie zewnętrzną osłonę w postaci np. muszli czy pancerzyka. Kręgowce podzielić można na pięć dużych grup: ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki. Każdy z nas zdaje sobie sprawę z różnorodności czterech ostatnich grup. A przecież ryby obejmują prawie tle samo gatunków, co pozostałe cztery grupy razem wzięte - około 21000!

Budowa
Typowa ryba ma równie wiele narządów co gady ptaki czy nawet ssaki. Szkielet u ryb kostnych (np. okoń) ochrania narządy wewnętrzne, które zazwyczaj umieszczone są w dolnej części ciała. Mózg odbiera informacje o świecie zewnętrznym, przekazywane za pomocą bodźców od narządów zmysłowych: oczu i linii bocznej, a także kieruje grupą mięśni odpowiedzialnych za pływanie oraz manewrowanie ciałem w wodzie. Zamiast płuc, które posiadają zwierzęta oddychajace powietrzem atmosferycznym, ryby posiadają skrzela, które umożliwiają oddychanie tlenem rozpuszczonym w wodzie - woda obmywa delikatne, aczkolwiek bardzo silnie ukrwione płatki skrzelowe. Tlen jest wiązany przez hemoglobinę zawartą we krwi i rozprowadzany po całym ciele przez serce. Właśnie serce ryby rozprowadza krew poprzez sieć naczyń. Ważnym elementem budowy ciała ryby jest pęcherz pławny - uwypuklenie jelita. Służy on do kontrolowania pławności - pomaga rybie zanurzać się i wynurzać na określoną głębokość.
Łuski
Ciało znakomitej większości ryb pokryte jest warstwą przezroczystych, często tylko delikatnie połyskujących płytek zwanych łuskami. U każdego gatunku ryb różnią się one wielkością i kształtem, ale przeciętne łuski ryb kostnych są małe, lekko zaokrąglone, umiarkowanie elastycznie i jednowarstwowe. Ponadto istnieją jeszcze trzy inne podstawowe typy łusek. U rekinów i płaszczek - plzkoidalne, często nazywane też zębami skórnymi. U ryb trzonopłetwych łuski posiadające aż cztery warstwy - kosmoidalne, a u łuskostów (np. niszczuka) ganoidalne o kształcie romboidalnym. Część ryb nie posiada łusek, a jedynie bardzo mocną skórę. Oślizłość ryb wcale nie jest spowodowana łuskami, tylko specjalnym śluzem produkowanym przez śródskórne gruczoły - ułatwia on rybom pływanie, ponieważ znacznie zmniejsza tarcie.
Płetwy
Płetwy umożliwiają rybom ruch, a i nieruchome zawiśnięcie w toni dokładnie w wybranym miejscu. Większość ryb wykorzystuje płetwy, a przede wszystkim zazwyczaj największą płetwę ogonową w charakterze źródła napędu. Z kształtu płetw można bezbłędnie wywnioskować, jaki tryb życia wiedzie ryba. Długie i wąskie płetwy piersiowe i wysmukła, głęboko wcięta ogonowa jak u tuńczyka, wskazuje na umiejętność szybkiego pływania. Natomiast szerokie płetwy piersiowe i jednolity ogon praktycznie pozbawiony wcięcia spotkać można wśród żyjących przy dnie lub wśród raf koralowych ryb, które nie mogą poszczycić się umiejętnością dobrego pływania.
Ciekawe
Głowa to część ciała zaczynająca się zwykle od otworu gębowego, a kończąca się na styku czaszki i kręgosłupa, w okolicy końca pokryw skrzelowych. We wnętrzu głowy znajduje się czaszka i mózg - główny ośrodek nerwowy - oraz początek układu pokarmowego w postaci otworu gębowego.
Jeśli chodzi o przystosowanie ryb do środowiska i trybu życia, na nieruchomej rybiej głowie znaleźć można narządy zmysłów, takie jak oczy, nozdrza i wąsy,
a także inne narządy, takie jak aparat pokarmowy wraz z otworem gębowym
i wyrostkami ciała wabiącymi potencjalną zdobycz oraz płetwę piersiową.
Narządem wzroku ryb są oczy, których cechą charakterystyczną, świadczącą niewątpliwie o przystosowaniu ryb do życia w środowisku wodnym, jest brak powiek. Powieki są zbędne, gdyż oczy przez cały czas są obmywane przez wodę.
Źrenice większości gatunków ryb nie mają zdolności zwierania się i rozwierania, ponadto ryby są na ogół krótkowzroczne - nie widzą na zbyt duże odległości. Aby zrekompensować te braki, oko ryby wykształciło zdolność akomodacji, czyli ustawienia ostrości widzenia przez adaptacyjne ruchy soczewki względem siatkówki, która rejestruje bodźce wzrokowe. Soczewka rybiego oka ma kształt wypukły i wystaje przed źrenicę, dzięki czemu oko ma szeroki zakres widzenia, dochodzący czasami do 180°.

Ryby żyjące na dużych głębokościach mają oczy o budowie teleskopowej, charakteryzujące się bardzo dużą wielkością soczewki lub występowaniem dwóch soczewek, jednej skierowanej w dół, a drugiej ukośnie do góry. U ryb żyjących w jaskiniach oczy uległy uwstecznieniu i mają budowę bardzo prostą lub całkiem zanikły - stały się po prostu niepotrzebne.

Nozdrza wraz z jamami węchowymi stanowią narządy węchu. U ryb kostnoszkieletowych osadzone są na wierzchniej stronie szczęk górnych, a u ryb chrzęstnoszkieletowych na spodniej stronie szczęki. Węch jest przydatny nie tylko przy wyszukiwaniu zdobyczy, ale także przy rozmnażaniu ryb. U ryb wędrujących rozwinęła się ponadto tzw. "pamięć węchowa", która ułatwia rybie manewrowanie oraz odszukiwanie drogi do celu wędrówki.

Znaczenie poszczególnych zmysłów przy zdobywaniu pokarmu
(wg Manteifela - 1961) Gatunki ryb Charakterystyka ekologiczna Wzrok Węch Smak Dotyk
Śledź Pelagiczny planktonożerca 5 0 0 2
Szczupak Drapieżnik 5 0 ? ?
Miętus Nocny drapieżnik 0 4 3 4
Płaszczka Denny drapieżnik ? 5 ? ?
Jesiotr Bentosożerca
i czasami drapieżnik 2 4 4 ?
Skala: 0 - bez znaczenia, 1 - znaczenie nieistotne, 2 - małe, 3 - drugorzędne, 4 - duże, 5 - zasadnicze, ? - brak danych.
Wąsy są narządem zmysłu dotyku, występują u niektórych gatunków ryb żyjących przy dnie (np. u suma). Mimo że pole widzenia ryb jest bardzo szerokie, nie obejmuje tego, co znajduje się pod spodem (szczególnie w nocy). Aby to zobaczyć, ryba musiałaby zmienić swoje położenie, co znacznie zmniejszyłoby szansę powodzenia ewentualnego ataku na ofiarę. Dlatego u ryb wykształciły się specjalne wyrostki, które mogą dostarczać informacji o rodzaju podłoża, o przeszkodach terenowych napotkanych na drodze, a także o ewentualnej zdobyczy. Wąsy są także jednym z wielu miejsc na ciele ryby, w których znajdują się receptory zmysłu smaku.
Właściwym narządem smaku są kubki smakowe, czyli skupienia wyróżniających się budową i kształtem komórek nabłonka, w których znajdują się receptory smaku (chemoreceptory). Kształt tych wyspecjalizowanych komórek zmysłowych można porównać do butelki skierowanej szyjką w stronę powierzchni nabłonka. W pobliżu dna takiej "butelki" umieszczone jest duże jądro komórkowe. Do kubków smakowych wnikają zakończenia włókien nerwowych, przejmujące impulsy od pobudzonych chemoreceptorów.

Różnorodność występowania pożywienia na danym terenie spowodowała wykształcenie różnych aparatów pokarmowych. Ryby mogą bowiem polować na mniejsze od siebie osobniki (szczupak), mogą zbierać pokarm z powierzchni wody (kiełb),a także żywić się padliną (węgorz) albo resztkami organicznymi znalezionymi na dnie (leszcz). W każdym przypadku wykształcił się inny aparat pokarmowy, mający na celu ułatwienie zdobywania pokarmu. Ryby drapieżne aktywne mają więc rzędy ostrych, haczykowatych zębów, służących im do chwytania uciekającej zdobyczy, natomiast ryby drapieżne żywiące się małym planktonem zagrzebanym w mule mają specjalne wysuwane ryjki, służące do wygrzebywania pokarmu. Roślinożercy mają odpowiednio ukształtowane wargi, służące w zależności od trybu życia i sposobu zdobywania pokarmu do zeskrobywania glonów, odrywania cząstek roślinnych czy zbierania takich cząstek z powierzchni wody. Oczywiście ryba żerująca przy dnie będzie miała otwór gębowy położony po stronie spodniej, natomiast otwór gębowy ryby żerującej w górnych warstwach wodnych będzie zadarty do góry, czyli położony po stronie wierzchniej. Mówiąc o przystosowaniu ryb do trybu życia, warto wspomnieć o charakterystycznej cesze niektórych ryb głębinowych. U części gatunków żyjących w głębinach, czyli tam, gdzie nie dociera światło lub jest go bardzo mało, wykształciły się wyrostki skórne zdolne do wytwarzania światła. Wyrostki te położone są najczęściej na języku lub tuż przed rybim pyskiem. Światło wytwarzane przez te wyrostki ma za zadanie zwabić potencjalne ofiary w okolice otworu gębowego lub nawet do jego środka.

żródło: [link widoczny dla zalogowanych]